Ticaret Liseleri İçin Hukuk

ÜNİTE 1.
HUKUK HAKKINDA GENEL BİLGİLER
AMAÇLAR

Bu üniteyi başarı ile tamamlayan her öğrenci;

    1. Toplum düzeninin sağlanmasında ve sürdürülmesinde hukukun rolü ve önemini kavrar.

 

    1. Meslek hayatında ve toplum ilişkilerinde karşılaştığı güçlükleri kanuni yollardan çözebilme alışkanlığı kazanır.

 

    1. Adil, mantıklı, hakka ve hukuka saygılı davranışlarda bulunma alışkanlığı kazanır.

 

    1. Konularla ilgili kanun hükümlerinden faydalanma becerisi kazanır.

 

  1. Anayasa ve özellikleri konusunda gerekli bilgileri kazanır.

A. HUKUKUN TANIMI
Hukuk, bir kavram olarak, hukuk kurallarını ve bu kurallarla ilgilenen bir bilim dalı olan hukuk bilimini ifade eder. İlgili kişilerin hukuk kurallarını uygulayabilmesi için, bunları gerektiği ölçüde öğrenmesi gerekir. Öğrenebilmesi için ise hukuk bilgisine bilimsel bir biçimde yaklaşması gereklidir.
İnsanların, grup halinde, toplum içinde yaşadıkları sürece toplumdaki kurallara uygun bir biçimde hareket etmeleri gereklidir. Toplum hayatını düzenleyen çeşitli kurallar vardır. Hukuk kuralları da bunlardan biri ve en önemlisidir.
Hukuk kuralları toplumsal hayatı düzenleyen, uyulması zorunlu olan ve uymayanlar için devletçe uygulanacak maddî müeyyideleri bulunan kurallardır.
Sosyal hayat nedeniyle herkes kendisi için gerektiği ölçüde hukuk kurallarını bilmek zorundadır. Özellikle sosyal faaliyetleri ve mesleki ve kişisel hayatları dolayısıyla başkaları ile ilişkiye geçen herkes bu sırada uyması gereken kurallardan haberdar olmalıdır. Böylece insanlar hem haklarını yerinde ve doğru kullanmayı ve korumayı hem de başkalarının haklarına saygı göstermeyi öğrenmek suretiyle topluma ve kendilerine faydalı bireyler hâline gelecektir.

B. HUKUKUN BÖLÜMLERİ
Hukuk kurallarının öğrenilebilmesi ve yerli yerinde uygulanabilmesi için hukuk biliminin alt dallara ayrılması gerekli görülmüştür. Bunun için kullanılan en isabetli ölçü, hukuk kuralının kimler arasındaki ilişkileri düzenlediğine bakılmasıdır.
Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerine uygulanacak kurallar özel hukuk kurallarıdır. Devletin iç işleyişini, kişilerle ve başka devletlerle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk kuralları ise kamu hukuku kurallarıdır (bk. Şema 1.2).
Kamu hukuku kurallarında, taraftar arasında eşitlik ilişkisi yoktur. Devlet, üstün gücü kullanan taraf durumundadır. Kamu yararı düşüncesi hâkimdir. Örneğin; toplumun yol ihtiyacının karşılanması amacıyla bir arazi, sahibi razı olmasa dahi bedeli verilerek zorla istimlâk edilip yol hâline getirilebilir. Bu işlemlerle ilgili kurallar kamu hukuku kuralıdır.
Buna karşılık özel hukuk kuralları kişilerin kanun önünde eşit olduğunu kabul eder. Bireysel adaleti gerçekleştirmeye çalışır. Örneğin; kanun alacaklıya ve borçluya aynı temel hakları tanır. Kim olduğuyla ilgilenmez. Hatta vatandaş olmaması da önemli değildir.
Bu nedenle özel hukuk kurallarının kendilerine uygulanması muhtemel kişilerin, önceden anlaşmak suretiyle bunları bertaraf etmesi ve kanundakilerden farklı kurallar kararlaştırması genellikle mümkündür. Diğer bir deyişle özel hukuk kuralları çoğunlukla emredici değillerdir ve aksi kararlaştırılabilir. Kendi aralarındaki ilişkide geçerli olmak üzere tarafların kendi koyduğu kurallar, kanundaki kurallara göre daha önce uygulanır.
Örneğin; borçlar hukuku kurallarına göre satıcı ve alıcı aralarında aksini kararlaştırmış değillerse satılan mal, alıcıya malın bulunduğu yerde teslim edilecektir. Fakat satıcı ile alıcı, malın teslim edileceği farklı bir yer kararlaştırabilirler. Yine aynı şekilde kolektif şirket kurulurken ortaklar başka bir kâr dağıtımı oranı ya da ölçüsü belirlemiş değillerse, Türk Ticaret Kanunu’ndaki boşluk doldurucu hüküm uygulanacak ve her ortak sermayesinin oranına bakılmaksızın kâra ve zarara eşit ölçüde katılacaktır.
Bununla birlikte, kiracı – kiralayan, işçi – işveren ilişkileri gibi bazı özel hukuk ilişkilerinde, kanunlar sözleşme yapmak isteyen taraflara bazı sınırlar koyar. Sözleşmelerde tarafların bu sınırların dışına çıkması halinde sözleşme tamamen ya da kısmen geçersiz olur.
Şimdi hukuk kurallarını, özel hukuk ve kamu hukuku şeklinde ikiye ayırarak ana hatlarıyla inceleyelim. Ancak hatırlatalım ki, ilerleyen ünitelerde ayrıntıya gireceğimizden, bu ünitede özel hukuk kurallarının sadece çok kısa bir özetini vereceğiz. Kamu hukuku kurallarını ise olabildiğince ayrıntılı olarak bu ünitede anlatacağız.

1. Özel Hukuk
a. Medenî hukuk

Özel hukukun temeli durumunda olan medenî hukuk, kişilerin birbirleri ile olan ilişkilerini inceler. Medenî hukukun temel kaynağı olan yeni Medenî Kanun 2002 yılında yürürlüğe girmiştir. Medenî Kanun başlıca şu dört konuyu düzenlemektedir:
Kişiler hukuku, hak ve borçların tarafı ve konusu yani hukuk kurallarının en önemli muhatabı olarak kişi kavramını tanımlar. Gerçek ve tüzel kişileri inceler. Hak ve fiil ehliyetinin sınırlarını belirler.
Aile hukuku gerçek kişiler denilen insanların aile ilişkilerini, ailenin kuruluşunu (nişanlanma, evlenme), aile fertlerinin birbirlerine karşı hak ve yükümlülüklerini ve çocukların durumunu düzenler